Công ty cổ phần phát triển nguồn mở Việt Nam - VINADES.,JSC
Vietnam Open Source Development Joint Stock Company
Kính gửi:
Gần đây, Bộ Công an đang lấy ý kiến về Dự thảo Nghị định Quy định hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và sản phẩm, dịch vụ về dữ liệu (xem chi tiết dự thảo tại đây), văn bản này có tác động trực tiếp đến môi trường pháp lý của các doanh nghiệp công nghệ tại Việt Nam. Sau khi nghiên cứu kỹ lưỡng nội dung dự thảo, Công ty Cổ phần Phát triển Nguồn mở Việt Nam (VINADES) trân trọng gửi tới Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC); Vườn ươm Khởi nghiệp và Đổi mới sáng tạo – ĐHQGHN cũng như các vườn ươm, trung tâm khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại Việt Nam một số ý kiến góp ý, với trọng tâm là các quy định liên quan đến điều kiện kinh doanh sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp dữ liệu.
Đây là lĩnh vực đang được nhiều startup công nghệ tập trung phát triển, song một số quy định trong dự thảo hiện nay đang tiềm ẩn nguy cơ tạo rào cản pháp lý và tài chính đối với cộng đồng khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, khiến nhiều ý tưởng tiềm năng khó tiếp cận thị trường ngay từ giai đoạn đầu. Các góp ý này được kỳ vọng sẽ giúp hoàn thiện chính sách theo hướng cởi mở, tạo điều kiện cho hệ sinh thái khởi nghiệp phát triển bền vững trong lĩnh vực dữ liệu và kinh tế số.
Chúng tôi nhận thấy quy định tại Điều 26 của Dự thảo về phân loại cấp độ sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp dữ liệu còn thiếu một nhóm rất phổ biến trong thực tiễn, đó là các sản phẩm chỉ tổng hợp, thống kê, hiển thị dữ liệu tự động mà không có chức năng phân tích hành vi hay hỗ trợ ra quyết định. Ví dụ: các dashboard thống kê thông tin đấu thầu, báo cáo phân tích thị trường,… Đây là loại hình phổ biến trong hoạt động BI (Business Intelligence), không có tính năng ra quyết định, không tự động phân tích hành vi hay xếp hạng người dùng.
Bên cạnh đó, Điều 27 của Dự thảo đề cập đến việc doanh nghiệp cung cấp sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp dữ liệu phải có “Giấy xác nhận đủ điều kiện kinh doanh” là một nội dung chưa hợp lý và cần được rà soát lại một cách nghiêm túc. Theo Luật Doanh nghiệp năm 2020, quyền tự do kinh doanh là nguyên tắc nền tảng: mọi tổ chức, cá nhân được quyền kinh doanh những ngành nghề mà pháp luật không cấm. Đối với các ngành nghề có điều kiện, Nhà nước cần có căn cứ pháp lý rõ ràng, minh bạch, và việc áp dụng điều kiện phải đi kèm với đánh giá tác động, cân nhắc mức độ can thiệp hợp lý để không tạo thêm rào cản hành chính cho doanh nghiệp.
Điều này sẽ vô hình trung tạo thêm một cấp thủ tục hành chính không cần thiết, dẫn đến nguy cơ hình thành “giấy phép con” trong thị trường dữ liệu. Trong bối cảnh hiện nay, Chính phủ và Quốc hội đang chủ trương mạnh mẽ cải cách thủ tục hành chính, cắt giảm điều kiện kinh doanh bất hợp lý, thì việc đưa thêm một thủ tục tiền kiểm như vậy là không phù hợp và đi ngược xu hướng cải cách và tinh thần của đi ngược tinh thần Nghị quyết 02/NQ-CP cũng như Nghị quyết 68/NQ-CP. Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp công nghệ hiện nay đang sử dụng dữ liệu chuyên ngành, được công khai từ các cổng thông tin điện tử (ví dụ: dữ liệu đấu thầu, quy hoạch, khí tượng, giá hàng hóa...), xử lý bằng các công cụ thống kê, BI, dashboard phục vụ phân tích, dự báo thị trường, những hoạt động này không gây rủi ro về quyền riêng tư, không can thiệp vào dữ liệu cá nhân, cũng không có khả năng thao túng ra quyết định tự động. Do đó, việc áp cùng một hình thức cấp phép với các đơn vị xử lý dữ liệu nhạy cảm, dữ liệu riêng tư ảnh hưởng an ninh quốc phòng, trật tự công cộng,… là không công bằng và làm phát sinh gánh nặng không đáng có cho doanh nghiệp.
Ngoài ra, theo Điều 29, quy định chi tiết về điều kiện của doanh nghiệp kinh doanh sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp dữ liệu được xác định như Điều 23 của Dự thảo. Tại Điều 23 này có nhiều nội dung chưa hợp lý, đi ngược với tinh thần đổi mới sáng tạo, cản trở doanh nghiệp khởi nghiệp tham gia vào thị trường dữ liệu. Cụ thể như sau:
Áp dụng Điều 23 làm điều kiện cấp phép kinh doanh sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp dữ liệu không phù hợp ở nhiều điểm. Ví dụ Khoản 2, Điều 23 quy định người đứng đầu doanh nghiệp kinh doanh sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp dữ liệu phải có trình độ đại học trở lên chuyên ngành “khoa học dữ liệu” và có tối thiểu 03 năm kinh nghiệm làm việc tại trung tâm dữ liệu lớn. Quy định này là quá hẹp và đi ngược lại tinh thần đổi mới sáng tạo hiện nay.
Trên thực tế, nhiều startup, chủ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo có nền tảng học thuật khác nhau (như công nghệ thông tin, toán học, quản trị kinh doanh, kinh tế,...) và không nhất thiết xuất thân từ các trung tâm dữ liệu lớn. Thậm chí, chính sự đa ngành, sự kết hợp giữa hiểu biết công nghệ và tư duy kinh doanh mới là yếu tố tạo nên giá trị khác biệt của các sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp dữ liệu.
Hơn nữa, việc yêu cầu chủ doanh nghiệp phải có 3 năm kinh nghiệm làm việc tại các trung tâm dữ liệu lớn là yêu cầu không rõ ràng, không tường minh và dễ bị lạm dụng khi thẩm định. Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực công nghệ thường được dẫn dắt bởi đội ngũ sáng lập có năng lực phát triển mô hình xử lý dữ liệu ngay từ giai đoạn đầu, thông qua nền tảng học thuật, kỹ năng lập trình, hiểu biết thị trường, mà không nhất thiết từng làm việc trong hệ thống nhà nước hay các doanh nghiệp viễn thông lớn, vốn là những nơi hiếm hoi sở hữu trung tâm dữ liệu lớn tại Việt Nam hiện nay.
Do vậy, việc ràng buộc người đứng đầu bằng điều kiện cứng về ngành đào tạo và kinh nghiệm làm việc tại trung tâm dữ liệu khiến nhiều doanh nghiệp tiềm năng bị loại khỏi cuộc chơi ngay từ đầu, đồng thời đi ngược với tinh thần khuyến khích sáng tạo - tinh thần cốt lõi của Nghị định.
Quy định ký quỹ tối thiểu 5 tỷ đồng để được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh là rào cản lớn đối với doanh nghiệp nhỏ, đặc biệt là doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Đối với startup, không dễ dàng để gọi vốn hoặc huy động được số vốn lên tới 5 tỷ đồng chỉ để ký quỹ. Do đó, mức ký quỹ hiện tại gần như đặt dấu chấm hết cho ý định khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trong thị trường dữ liệu.
Ký quỹ nên được xem là công cụ kiểm soát rủi ro theo mức độ, chứ không phải là tiêu chí loại bỏ gián tiếp các đối tượng doanh nghiệp nhỏ khỏi lĩnh vực cần nhiều sáng kiến công nghệ nhất. Hơn nữa, chỉ nên đặt ra quy định ký quỹ khi tổ chức, doanh nghiệp khai thác, sử dụng dữ liệu nhạy cảm như dữ liệu cá nhân, có thể vi phạm pháp luật về quyền riêng tư, làm lộ dữ liệu quy mô lớn hoặc khi sản phẩm, dịch vụ ảnh hưởng đến an ninh, quốc phòng, trật tự công cộng. Nếu quy định ký quỹ được giữ nguyên như trong Dự thảo, thì phần lớn doanh nghiệp nhỏ, vừa và các startup – vốn là lực lượng tiên phong trong đổi mới sáng tạo, sẽ bị loại khỏi thị trường dữ liệu ngay từ ngưỡng tiếp cận, làm triệt tiêu động lực phát triển sản phẩm công nghệ nội địa, thu hẹp cạnh tranh và đi ngược chủ trương xây dựng nền kinh tế số của Chính phủ.
Dự thảo hiện chưa có sự phân tách các loại hình sử dụng dữ liệu khác nhau. Ví dụ:
Việc áp dụng một khung điều kiện chung cho cả hai loại hình trên là không phù hợp. Các sản phẩm có mức độ rủi ro thấp, khai thác, sử dụng dữ liệu mở, dữ liệu công khai để phân tích đáng ra nên được khuyến khích thử nghiệm tự do, thay vì buộc phải chịu cùng một hệ quy chiếu như sản phẩm có tính chất nhạy cảm cao.
Công ty VINADES đề xuất cần bổ sung Điều 26 về Các cấp độ phân tích, tổng hợp dữ liệu, sửa lại Điều 27 về quản lý sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp dữ liệu, Điều 23 về điều kiện cung cấp sản phẩm, dịch vụ trung gian dữ liệu đối với tổ chức và Điều 29 về điều kiện kinh doanh sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp dữ liệu. Cụ thể:
Công ty VINADES đề xuất bổ sung thêm một cấp độ phân tích tổng hợp dữ liệu, cụ thể như sau:
“1. Cấp độ 1: Sản phẩm, dịch vụ hoàn toàn do cá nhân là các chuyên gia thực hiện phân tích, tổng hợp.
2. Cấp độ 2: Sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp tự động, không hỗ trợ tự động hóa ra quyết định.
3. Cấp độ 3: Sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp có hỗ trợ tự động hóa ra quyết định một phần, cá nhân, tổ chức đóng vai trò giám sát, thực hiện cùng.
4. Cấp độ 4: Sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp có hỗ trợ ra quyết định hoàn toàn trong một điều kiện cụ thể dưới sự giám sát của cá nhân, tổ chức.
5. Cấp độ 5: Sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp có hỗ trợ ra quyết định hoàn toàn, hoạt động không cần sự giám sát của cá nhân, tổ chức.”
Công ty VINADES đề xuất bỏ hoàn toàn mục b, khoản 1, Điều 27 quy định về những tổ chức phải được cấp giấy xác nhận đủ điều kiện kinh doanh. Cụ thể Khoản 1, Điều 27 sau khi sửa sẽ như sau:
“1. Tổ chức cung cấp sản phẩm, dịch vụ, phân tích, tổng hợp dữ liệu sau đây phải được cấp Giấy xác nhận đủ điều kiện kinh doanh theo quy định tại Điều 29 Nghị định này bao gồm: Sản phẩm, dịch vụ phân tích dữ liệu cấp độ 4, 5 trong hệ thống thông tin quan trọng quốc gia, trên lĩnh vực an ninh, trật tự an toàn xã hội, quốc phòng, sức khỏe, y tế, giao thông, môi trường, tư pháp, công cộng;”
Công ty VINADES đề xuất sửa lại mục a, loại bỏ điều kiện về ngành khoa học dữ liệu và kinh nghiệm 03 năm công tác liên quan đến quản lý dữ liệu hoặc trực tiếp hoạt động quản lý tại các Trung tâm dữ liệu có quy mô dữ liệu lớn, cụ thể sửa lại như sau:
“a) Người đứng đầu tổ chức, người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp là công dân Việt Nam, thường trú tại Việt Nam; có trình độ đại học trở lên;”
Ngoài ra, giảm số lượng nhân sự tại mục b từ 05 người xuống 03 người có trình độ đại học trở lên, có chứng chỉ, chứng nhận hoàn thành khóa học chuyên môn, cụ thể sửa lại như sau:
“b) Có ít nhất 03 (ba) người có trình độ đại học trở lên, trong đó có ít nhất 40% (bốn mươi phần trăm) làm việc chính thức, 01 (một) người có chứng chỉ, chứng nhận hoàn thành khóa học về: khoa học dữ liệu, phân tích dữ liệu, tư vấn, môi giới, xúc tiến thương mại; quản trị tài sản; thẩm định dữ liệu.
Công ty VINADES đề xuất sửa lại Khoản 3, Điều 23 như sau:
“3. Điều kiện về cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật, quy trình quản lý cung cấp dịch vụ và phương án bảo đảm an ninh, trật tự.
Tổ chức, doanh nghiệp đề nghị cấp Giấy xác nhận cung cấp sản phẩm, dịch vụ trung gian dữ liệu hoặc Giấy xác nhận kinh doanh sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp dữ liệu phải có Đề án hoạt động bao gồm các nội dung sau: Phương án, quy trình hoạt động bao gồm thuyết minh hệ thống công nghệ thông tin; thuyết minh phương án kỹ thuật về giải pháp công nghệ; phương án lưu trữ, bảo đảm tính toàn vẹn dữ liệu, bảo đảm an ninh an toàn thông tin của hệ thống cung cấp dịch vụ; phương án bảo vệ dữ liệu cá nhân, tổ chức; phương án bảo đảm an ninh, trật tự; phương án về thanh toán; phương án thẩm định dữ liệu; phương án sử dụng dịch vụ về định danh và xác thực điện tử; phương án phòng cháy và chữa cháy, dự phòng thảm họa và bảo đảm vận hành ổn định; trang thiết bị kỹ thuật phải được đặt tại Việt Nam và được kiểm định an ninh an toàn thông tin theo quy định của pháp luật.”
Công ty VINADES kiến nghị cơ quan soạn thảo xem xét điều chỉnh quy định về ký quỹ tài chính bắt buộc đối với doanh nghiệp kinh doanh sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp dữ liệu cũng như doanh nghiệp cung cấp sản phẩm, dịch vụ trung gian dữ liệu như sau:
“a) Tổ chức, doanh nghiệp nếu khai thác, sử dụng dữ liệu từ cơ sở dữ liệu quốc gia cần ký quỹ tại một ngân hàng thương mại hoạt động tại Việt Nam để giải quyết các rủi ro và các khoản đền bù có thể xảy ra trong quá trình cung cấp dịch vụ do lỗi của tổ chức cung cấp sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp dữ liệu và thanh toán chi phí tiếp nhận và duy trì cơ sở dữ liệu của tổ chức, doanh nghiệp trong trường hợp bị thu hồi giấy phép;
b) Tổ chức, doanh nghiệp phải ký quỹ nếu khai thác, sử dụng dữ liệu cá nhân, dữ liệu nhạy cảm, dữ liệu dùng chung, dữ liệu dùng riêng hoặc kinh doanh sản phẩm, dịch vụ liên quan đến quốc phòng, an ninh và trật tự công cộng;
c) Tổ chức, doanh nghiệp không phải ký quỹ nếu khai thác, sử dụng dữ liệu công khai, dữ liệu mở không phải từ nguồn từ cơ sở dữ liệu quốc gia;
d) Nộp phí dịch vụ duy trì hệ thống nếu khai thác, sử dụng dữ liệu từ cơ sở dữ liệu quốc gia (trong trường hợp cấp lại giấy phép).”
Công ty VINADES đề xuất bổ sung thêm Khoản 5 tại Điều 23, cụ thể như sau:
“5. Phân loại điều kiện trung gian dữ liệu và kinh doanh sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp dữ liệu theo mức độ rủi ro và tính chất dữ liệu sử dụng
Việc cấp Giấy xác nhận cung cấp sản phẩm, dịch vụ trung gian dữ liệu và giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp dữ liệu được thực hiện trên cơ sở phân loại theo mức độ rủi ro của sản phẩm, dịch vụ và tính chất của dữ liệu được sử dụng. Căn cứ vào phạm vi, quy mô, đối tượng phục vụ và mức độ tác động của sản phẩm, dịch vụ, việc phân loại được quy định như sau:
a) Đối với trường hợp trung gian hoặc sử dụng dữ liệu công khai, dữ liệu mở: Không yêu cầu cấp Giấy xác nhận cung cấp sản phẩm, dịch vụ trung gian dữ liệu và Giấy xác nhận đủ điều kiện kinh doanh sản phẩm, dịch vụ phân tích, tổng hợp; Không yêu cầu ký quỹ tài chính.
b) Đối với trường hợp sử dụng dữ liệu có điều kiện (bao gồm dữ liệu dùng chung, dữ liệu dùng riêng, dữ liệu hành chính được quản lý, chia sẻ có kiểm soát): Doanh nghiệp, tổ chức phải có Giấy xác nhận cung cấp sản phẩm, dịch vụ trung gian dữ liệu hoặc Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh do cơ quan có thẩm quyền cấp; Điều kiện về nhân sự, kỹ thuật, tài chính được xem xét áp dụng linh hoạt theo phạm vi xử lý dữ liệu, quy mô và mục tiêu hoạt động; Mức ký quỹ bảo đảm trách nhiệm tài chính do doanh nghiệp thực hiện được xác định theo hồ sơ thẩm định, tối thiểu là 500 triệu đồng, tối đa không quá 2 tỷ đồng.
c) Đối với trường hợp sử dụng dữ liệu cá nhân, dữ liệu nhạy cảm hoặc cung cấp sản phẩm, dịch vụ có tính năng ra quyết định tự động hoàn toàn: Doanh nghiệp, tổ chức phải có Giấy xác nhận cung cấp sản phẩm, dịch vụ trung gian dữ liệu hoặc Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh do cơ quan có thẩm quyền cấp; Ký quỹ tối thiểu 5 tỷ đồng tại ngân hàng thương mại hoạt động hợp pháp tại Việt Nam; Cơ quan có thẩm quyền thực hiện thẩm định chuyên sâu về mô hình công nghệ, cơ chế kiểm soát rủi ro, đảm bảo an toàn dữ liệu, quyền riêng tư, và đánh giá tác động xã hội.”
Trong bối cảnh Chính phủ đang thúc đẩy mạnh mẽ chuyển đổi số, phát triển kinh tế số và xây dựng nhà nước số, dữ liệu, đặc biệt là dữ liệu công khai, dữ liệu mở được xác định là tài nguyên quan trọng của quốc gia. Việc doanh nghiệp tư nhân, nhất là các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, chủ động tiếp cận, khai thác và sử dụng nguồn dữ liệu công khai không chỉ là nhu cầu kinh doanh chính đáng mà còn là động lực quan trọng để hình thành hệ sinh thái sản phẩm số, tăng cường minh bạch, và nâng cao hiệu quả điều hành kinh tế xã hội. Trong khi đó, các hoạt động khai thác dữ liệu công khai, dữ liệu mở, nếu không can thiệp vào dữ liệu cá nhân hoặc dữ liệu nhạy cảm thì không gây rủi ro đáng kể đến an ninh quốc phòng, trật tự công cộng hay quyền riêng tư.
Do đó, nếu áp đặt thêm các yêu cầu cấp phép mang tính hình thức, đặc biệt là các giấy phép mang tính tiền kiểm như “giấy xác nhận đủ điều kiện kinh doanh” đối với mọi doanh nghiệp sử dụng dữ liệu công khai, dữ liệu mở sẽ làm triệt tiêu động lực tham gia của khu vực tư nhân, đặc biệt là nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ và doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Việc tạo thêm giấy phép con không chỉ gây lãng phí nguồn lực xã hội mà còn đi ngược tinh thần cải cách thủ tục hành chính và bảo đảm quyền tự do kinh doanh đã được Hiến pháp và Luật Doanh nghiệp quy định. Để phát triển bền vững hệ sinh thái dữ liệu, cần tạo hành lang pháp lý mở, kiểm soát rủi ro đúng nơi, đúng mức và đúng đối tượng.
Dự thảo Nghị định Quy định hoạt động khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và sản phẩm, dịch vụ về dữ liệu là bước tiến quan trọng hướng dẫn thực thi Luật Dữ liệu, nhằm xây dựng nền tảng pháp lý cho phát triển kinh tế dữ liệu. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu khuyến khích đổi mới sáng tạo, hội nhập quốc tế và tận dụng năng lực doanh nghiệp nội địa, rất cần có các điều chỉnh phù hợp với điều kiện thực tế của doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.
Công ty VINADES kính mong Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC), Vườn ươm Khởi nghiệp và Đổi mới sáng tạo ĐHQGHN (VISI) và các vườn ươm, trung tâm khởi nghiệp đổi mới sáng tạo trên cả nước xem xét các góp ý nêu trên và có kiến nghị đến cơ quan có thẩm quyền trong quá trình hoàn thiện Dự thảo, nhằm đảm bảo tính khả thi, bao trùm và khuyến khích đổi mới sáng tạo trong việc khai thác dữ liệu phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.
Trân trọng cảm ơn!
Mọi chi tiết xin liên hệ:
Công ty cổ phần phát triển nguồn mở Việt Nam
Tác giả: Ban biên tập
CEO VINADES tham gia sự kiện Lên Shark Tank - Gọi vốn hay PR: Góc nhìn thực tế và truyền cảm hứng cho các startup
Kỷ niệm 15 năm VINADES tại Cô Tô: Hành trình “vượt sóng” đầy cảm xúc
Công ty VINADES kiến nghị sửa đổi Luật Dữ liệu: Làm rõ định nghĩa và phân loại “dữ liệu mở”
Công ty VINADES kiến nghị điều chỉnh Dự thảo Nghị định về dữ liệu: Tránh biến “giấy phép con” thành rào cản với khởi nghiệp đổi mới sáng tạo
Hành trình 15 năm của VINADES vượt sóng ra biển lớn
Chào mừng 15 năm thành lập, VINADES giới thiệu logo kỷ niệm – Dấu ấn của tinh thần khởi nghiệp bền bỉ
Công ty VINADES tuyển dụng ứng viên trong vai trò Trợ lý Tổng Giám đốc
Thông báo bảo trì ngày 15/05/2025
